شیمی پیام نور
امروزه آنالیز مواد دارویی به کمک تکنیک کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) نه تنها یکی از روش های متداول پیشنهاد شده در فارماکوپه ها است بلکه در کلیه مراکز آموزشی و تحقیقاتی تهیه دارو مورد استفاده قرار می گیرد. از این رو است که دستگاه HPLC پرفروش ترین دستگاه به شرکت های دارویی می…

امروزه آنالیز مواد دارویی به کمک تکنیک کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) نه تنها یکی از روش های متداول پیشنهاد شده در فارماکوپه ها است بلکه در کلیه مراکز آموزشی و تحقیقاتی تهیه دارو مورد استفاده قرار می گیرد.

از این رو است که دستگاه HPLC پرفروش ترین دستگاه به شرکت های دارویی می باشد. از سوی دیگر  خالص سازی به کمک تکنیک های کروماتوگرافی مایع نظیر کروماتوگرافی تهیه ای (Preparative HPLC) و کروماتوگرافی مایع پروتئینی سریع (Fast Protein Liquid Chromatography, FPLC) از روش های پرکاربرد برای خالص سازی مواد دارویی گرانقیمت و و پروتئین های فعال بیولوژیک است.

بصورتیکه هزینه کنفرانس های بین المللی در این زمینه نظیر SPICA را صنایع دارویی  بزرگ پرداخت می نمایند. در کنار این موضوع، ماده کایرال، یعنی بخش فعال یک مخلوط راسمیک، بیش از یک دهه است که تنها فرم مورد قبول برای ثبت دارو را تشکیل داده و یکی از پرکاربردترین تکنولوژی هایی است که گسترش ماده فعال دارویی را رقم می زند.فرم ناکایرال خاصیت درمان ندارد.

 قلب دستگاه HPLC، ستون (Column) آن است. نوع مواد پرکننده (Packing) در کنار ابعاد ستون از محورهای توسعه دستگاه HPLC بوده است. ستون های عادی کروماتوگرافی )در ابعاد حدود 30 سانتی متر طول و 6/4 میلی متر قطر( به سمت ستون های کاپیلاری با قطر 1 میلی متر و کمتر از آن (nano-LC) گسترش یافته تا بتواند کاربردهای ویژه نظیر Shotgun پروتئومیکس را سبب شوند. از سوی دیگر ستون های کروماتوگرافی تهیه ای با قطرهای بالای 10 سانتی متر وظیفه خالص سازی مواد ارزشمند دارویی را برعهده دارند. برای خالص سازی صنعتی پروتئین ها نیز دانش استفاده از کروماتوگرافی مایع برای داشتن ستون هایی با ابعاد بزرگ تر و فاز ساکنی با خلل و فرج به همراه فاز آلی مناسب برای عبور و جداسازی این دسته مواد، منجر به ایجاد دستگاه های FPLC  شد.

پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی در طی ده سال اخیر توانسته است که به دانش فنی تولید ستون های کروماتوگرافی در ابعاد مختلف از تهیه بدنه استیل و فیلترهای ستون تا خرید پمپ پنوماتیک برای پرکردن های ستون های کاپیلاری، آنالتیک و تهیه ای با کمک پرکننده های متداول C18، C8 و نظایر آن برسد. از سوی دیگر با سنتز کردن پرکننده های ستون های کایرال از خانواده وانکومایسین (پپتیدگلیکون) و سلولز بر روی بستر سیلیکاژل توانسته است که گستره وسیعی از انانتیومرهای دارویی را در مقیاس تجزیه ای و همچنین صنعتی خالص نماید. از آنجائیکه خالص سازی پپتیدها و پروتئین ها از جمله اهداف این مجموعه بوده، ساخت ستون های FPLC نیز از جمله کارهای صورت گرفته از سوی این تیم بوده است. از این رو تعدادی سمینارها و کارگاههای آموزشی در محل دانشگاه برای صنایع و مراکز علمی و تحقیقی کشور در طی ده سال اخیر دراین موضوعات برگزار شده است.

 تعدادی از فعالیت های صورت گرفته از سوی این تیم عبارتند از

1.      تهیه ستون تهیه ای برای شرکت تولید مواد اولیه دارویی داروپخش

2.      تهیه و پرکردن ستون کایرال، آنالتیک و تهیه ای برای تیم های مختلف دانشگاهی (دانشگاه الزهرا، خواجه نصیرالدین طوسی و انستیتو پاستور)

3.      تهیه کورکومین در مقیاس صنعتی برای دانشکده داروسازی دانشگاه تهران

4.      خالص سازی صنعتی سیکلوتیدها (داروهای پیشنهادی برای HIV) برای دانشگاه وین

5.      خالص سازی پپتید باکتری های فعال برای دانشکده علوم زیستی دانشگاه شهید بهشتی

6.      خالص سازی صنعتی Paclitaxel (تاکسول) و 10-DAB III از محیط گیاه و فرمانتاسیون برای طرح وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

7.      خالص سازی صنعتی گلابریدین از ریشه شیرین بیان برای کارخانه کرمان لیکوریس